استکبار آل فرعون (قرآن)از مصادیق مستکبران که در آیات قرآن به آن اشاره شده، «آل فرعون» است. ۱ - مداومت در استکباراستکبار آل فرعون به رغم مشاهده آياتِ حقّانيّت موسی علیه‌السلام: «وَلَقَدْ أَخَذْنَا آلَ فِرْعَونَ بِالسِّنِينَ ... • فَأَرْسَلْنَا عَلَيْهِمُ الطُّوفَانَ وَالْجَرَادَ وَالْقُمَّلَ وَالضَّفَادِعَ وَالدَّمَ آيَاتٍ مُّفَصَّلاَتٍ فَاسْتَكْبَرُواْ وَكَانُواْ قَوْمًا مُّجْرِمِينَ؛ و ما فرعونيان را به خشكسالى گرفتار كرديم ... سپس بلاها را پشت سر هم بر آنها نازل كرديم: طوفان و ملخ و آفت گياهى و قورباغه‌ها و خون را- كه نشانه‌هايى از هم جدا بودند- بر آنها فرستاديم؛ ولى باز بيدار نشدند، و تكبّر ورزيدند، و جمعيّت گنهكارى بودند.» ۲ - زمینه استکبار آل فرعونگناه و تبه‌كارى آل فرعون، زمينه پيدايش روحيّه استكبارى در آنان: «وَلَقَدْ أَخَذْنَا آلَ فِرْعَونَ بِالسِّنِينَ ... • فَأَرْسَلْنَا عَلَيْهِمُ الطُّوفَانَ وَالْجَرَادَ وَالْقُمَّلَ وَالضَّفَادِعَ وَالدَّمَ آيَاتٍ مُّفَصَّلاَتٍ فَاسْتَكْبَرُواْ وَكَانُواْ قَوْمًا مُّجْرِمِينَ؛ و ما فرعونيان را به خشکسالی گرفتار كرديم ... سپس بلاها را پشت سر هم بر آنها نازل كرديم: طوفان و ملخ و آفت گياهى و قورباغه‌ها و خون را- كه نشانه‌هايى از هم جدا بودند- بر آنها فرستاديم؛ ولى باز بيدار نشدند، و تکبّر ورزيدند، و جمعيّت گنهكارى بودند.» جمله «وَكَانُواْ قَوْمًا مُّجْرِمِينَ» بر ثبات و دوام وصف جرم در آل فرعون دلالت داشته و همين صفت عامل پيدايش روحيه استكبار در آنان شده است. ۳ - کیفر استکبار آل فرعوناستكبار آل فرعون، سبب گرفتارى آنان به آتش دوزخ: «النَّارُ يُعْرَضُونَ عَلَيْهَا غُدُوًّا وَعَشِيًّا وَيَوْمَ تَقُومُ السَّاعَةُ أَدْخِلُوا آلَ فِرْعَوْنَ أَشَدَّ الْعَذَابِ • وَإِذْ يَتَحَاجُّونَ فِي النَّارِ فَيَقُولُ الضُّعَفَاء لِلَّذِينَ اسْتَكْبَرُوا إِنَّا كُنَّا لَكُمْ تَبَعًا فَهَلْ أَنتُم مُّغْنُونَ عَنَّا نَصِيبًا مِّنَ النَّارِ؛عذاب آنها آتش است كه هر صبح و شام بر آن عرضه مى‌شوند؛ و روزى كه قیامت برپا شود مى‌فرمايد: فرعونيان را در سخت‌ترين عذاب‌ها وارد كنيد. به خاطر بياور هنگامى را كه در آتش دوزخ با هم به گفتگو و ستيز مى‌پردازند؛ ضعيفان به مستكبران مى‌گويند: ما پيرو شما بوديم، آيا شما امروز سهمى از آتش را به جاى ما پذيرا مى‌شويد؟!» مرجع ضمير «يَتَحَاجُّونَ» به قرينه سياق مى‌تواند آل فرعون باشد. ۴ - استکبار در برابر آیات خدااستكبار فرعونيان در برابر آیات الهی: ۱. «وَلَقَدْ أَخَذْنَا آلَ فِرْعَونَ بِالسِّنِينَ وَنَقْصٍ مِّن الثَّمَرَاتِ لَعَلَّهُمْ يَذَّكَّرُونَ • فَأَرْسَلْنَا عَلَيْهِمُ الطُّوفَانَ وَالْجَرَادَ وَالْقُمَّلَ وَالضَّفَادِعَ وَالدَّمَ آيَاتٍ مُّفَصَّلاَتٍ فَاسْتَكْبَرُواْ وَكَانُواْ قَوْمًا مُّجْرِمِينَ؛ و ما فرعونيان را به خشكسالى و كمبود ميوه‌ها گرفتار كرديم، شايد متذكّر گردند. سپس بلاها را پشت سر هم بر آنها نازل كرديم: طوفان و ملخ و آفت گياهى و قورباغه‌ها و خون را- كه نشانه‌هايى از هم جدا بودند- بر آنها فرستاديم؛ ولى باز بيدار نشدند، و تكبّر ورزيدند، و جمعيّت گنهكارى بودند.» ۲.«ثُمَّ بَعَثْنَا مِن بَعْدِهِم مُّوسَى وَهَارُونَ إِلَى فِرْعَوْنَ وَمَلَئِهِ بِآيَاتِنَا فَاسْتَكْبَرُواْ ...؛بعد از آنها، موسی و هارون را با نشانه‌هاى خود به سوى فرعون و اطرافيانش فرستاديم؛ امّا آنها تكبّر كردند و زيرِ بارِ حق نرفتند....» ۳. «ثُمَّ أَرْسَلْنَا مُوسَى وَأَخَاهُ هَارُونَ بِآيَاتِنَا ... • إِلَى فِرْعَوْنَ وَمَلَئِهِ فَاسْتَكْبَرُوا ...؛ سپس موسى و برادرش هارون را با آيات خود فرستاديم ... به سوى فرعون و اطرافيان اشرافى او؛ امّا آنها تكبّر كردند....» ۵ - استکبار ناحق در زمینبرترىطلبى ناحق فرعون و كارگزارانش در زمین: «وَقَالَ فِرْعَوْنُ يَا أَيُّهَا الْمَلَأُ مَا عَلِمْتُ ... • وَاسْتَكْبَرَ هُوَ وَجُنُودُهُ فِي الْأَرْضِ بِغَيْرِ الْحَقِّ ...؛ اى گروه اشراف! من خدايى جز خودم براى شما سراغ ندارم. ... سرانجام فرعون ولشكريانش به ناحق در زمين تكبر ورزيدند....» ۶ - پانویس۷ - منبعمرکز فرهنگ و معارف قرآن، فرهنگ قرآن، ج۱، ص۳۸۰، برگرفته از مقاله«استکبار آل فرعون». مرکز فرهنگ و معارف قرآن، فرهنگ قرآن، ج۳، ص۲۲، برگرفته از مقاله «مصادیق مستکبرین (فرعونیان)». |